Signali u svim vremenima

Ilija Bakić


Povodom almanaha „Vreme Signalizma“, Beograd, 2006.

U nekoliko poslednjih sezona ustalio se običaj da se autori, domaći i svetski, okupljeni oko Signalizma, neoavangardnog pokreta, zajednički predstave publikacijom koja se može odrediti kao almanah ili kao zbornik radova ili nekim trećim imenom (pošto je samo imenovanje takvog izdanja nebitno). Tako se, pored samostalnih knjiga odnosno oglašavanja u periodici, stvaraoci javnosti prikazuju i u zajedničkom projektu rađenom pod okriljem jednog umetničkog pokreta. Mada su poslednjih decenija, na ovdašnjoj kulturnoj (i kulturološkoj) sceni, umetnički pokreti sve ređa pojava, signalisti ostaju verni svojoj viziji i čini se da im ni malo ne smeta što grupnim pojavljivanjem, 'priznaju' svoje zalaganje i aktivan rad u određenim umetničkim svetonazorima. Dok mnoge njihove kolege odbijaju da otvoreno govore o svojim uzorima odnosno o idejama vodiljama, plašeći se da ne budu svrstani u određene fijoke i kalupe, signalisti se ne skrivaju iza opštih mesta. Odgovor na moguće pitanje: Zašto je tako, vrlo je jednostavan: Signalizam je pokret koji nema čvrstu hijerarhiju-organizaciju, niti upisuje nove niti briše stare i neverne članove koji su izdali svete principe grupe. Umesto ovoga, Signalizam u delo sprovodi ono za šta se zalaže a to su, u suštini, novi načini sagledavanja svih savremenih svetova koje živimo; kako, zahvaljujući naukama i tehnologijama, i bukvalno postoji bezbroj stvarnosti i mogućnosti da se one spoznaju, sretnu i mešaju, iluzorno je propovedati 'ispravan', 'jedino mogući' umetnički pogled na svetove kraja XX i početka XXI veka, odnosno na 'lik (likove) stvari koje će doći'. Specifičnost i neponovljivost svake pojedinačne vizije i senzibiliteta stoga su bogatstvo koje Signalizam želi i traži, a ne eventualna opasnost po pravila pokreta.

«Vreme signalizam» potvrda je te dobrodošle šarolikosti, mada će znatiželjni čitalac krećući se kroz 200-tinjak stranica knjige zapaziti da su se, sticajem raznih okolnosti, priloženi tekstovi rasprostrli u sva tri vremenska nivoa: prošlost, sadašnjost i budućnost. Nekolicina priloga bavi se prisećanjima na početke pokreta odnosno sabiranjima dosadašnjih iskustava; sadašnjost predstavljaju radovi koji upravo nastaju u umetničkim radionicama a budućnosti su okrenuta promišljanja izazova koji se naziru na civilizacijskim/umetničkim horizontima. Ipak, priređivač almanaha, Miroljub Todorović, spiritus movens Signalizma, nije radove grupisao prema vremenima u kojima se dešavaju već je dozvolio da se sve perspektive i rakursi izmešaju, slaže ili suprotstavljaju i tako je konačno dobijena slika višedimenzionalna i inspirativno haotična.

Todorović je autor i početnog teksta «Vreme signalizma» koji je, u stvari u njegovom maniru, niz misli, teza i citata koji skiciraju pojave, probleme u samim osnovama ljudske egzistencije i svesti (od fizičkih i metafizičkih naboja jezika i mentalnih procesa do 'vrednosti' reči u svakodnevnom govoru i stihovima) i moguće odgovore na njihove izazove. Todorović nakon trajnih dilema Signalizma, tekstom «Signalizam i Marina Abramović», prati prvi kontakt i razvoj saradnje značajne umetnice i Signalizma koga je ona prepoznala kao svom senzibilitetu bliskog. U ovom tekstu se pojavljuje i jedan od, za Signalizam, bitnih pojmova - reč je o pismima, onima pisanim rukom i onima novijima, koja stižu elektronskom poštom; pisma između umetnika i, kao logičan nastavak, radovi u okriljima 'mail-arta' jesu način da se odašilju signali u prostor i vreme i važan su oblik delovanja signalista; otuda su niz likovnih priloga koji upotpunjuju ovo izdanje upravo vizuelni radovi poslati-primljeni e-mail poštom.

Zoran Popović, u članku «Doba signala», bavi se 1960-tima i 1970-tima, iz vizure tadašnje tekuće umetničke produkcije i pomaka koje je Signalizam doneo. U tekstu «Signali XXI veka» Ilija Bakić baca 'lični pogled' prema iskušenjima koja umetnosti donosi novi milenijum. Četvrtim delom studije «Elektronska umetnost i Internet» Andrej Tišma je jednim korakom u bliskoj prošlosti a drugim u sadašnjosti (na putu prema budućnosti) predstavljajući ono što se, na polju umetničkog korišćenja Interneta, dešava u virtuelnim svetovima. Žarko Đurović je, u tekstu «Signalizam - kreativna renesansa», zaokupljen pitanjima pesničkog odgovora na izazove sadašnjosti. Slobodan Škerović u polemičkim tekstovima «O grepcu od crvenog mleka i ubicama pesnika» i «Signalizam kao umetnički metod» precizno definiše svu snagu slobodnog umetničkog mišljenja i represije društvenih sistema kojima takva, subverzivna delatnost nije po volji. Dobrica Kamperelić takođe govori o društveno-akademističkim manipulisanjima avangardnim umetničkim delovanjem u tekstovima «Neoavangardne cerealije i kunstistorijske glavolomke (nova prećutkivanja, preterivanja, prekrajanja i potiskivanja)», «Signali iz balkanskog geta (prečicom misli / dijagonalom predosećanja» i «Ožiljci prošlosti (ut supra dictum)». Jaroslav Supek piše o izložbi «Signalizam 81» priređenoj u Odžacima koja je bila primer izmeštanja avangardne umetnosti iz oveštalih kulturnih centara. Milivoje Anđelković zaokupljen je analizom Internet komunikacije u radovima «Signali milenijumske bube» i «Interaktivnost u elektronskoj književnosti». U eseju «Signalizam kao govor žudnje» Dušan Stojković analizira nekolike pravce signalističkih delovanja, od prvih radova do onih najsvežijih.

Kako je to bilo i u ranijim signalističkim publikacijama, slika trenutnog stanja u pokretu ne može se sagledati bez uvida u novu poeziju (tekstualnu i vizuelnu) odnosno u novu prozu. Poezijom se predstavljaju Dobrivoje Jevtić, Ilija Bakić, Miroljub Filipović Filimir, Zvonko Sarić, Endi Dek, Andrej Tišma, Franko Bušić, Robert G. Tili, Džim Leftvič, Tamara Žikić, Klemente Padin, Henrih Sapgir, Klaus Peter Denker, Šigeru, Šozo Šimamoto, Dejan Bogojević, Danijela Bogojević, Vojislav Begović, Vili Meljnikov, Dragan Nešić, Oliver Milijić, Fernando Agijar, Dalibor Filipović Filip, Zdravko Krstanović, Margarita Jelić, Viktor Radonjić, Karla Bertola, Ružica Bajić, Rorica i Dobrica Kamperelić, Zvonimir Kostić Palanski, Dob Kamper, Keiči Nakamura, Miroslav Klivar, Dušan Vidaković, Klaus Groh, Mikele Perfeti, Pjer Garnije i Ruđero Mađi. Prozu ispisuju Dragan Mandić, Slobodan Škerović, Bogislav Marković, Zvonka Gazivoda i Dušan Stojković. Uz niz prikaza i kritika novoizašlih knjiga te spiskove brojnih tekstova o Signalizmu objavljenih u periodici između dva almanaha, zaključuje se ovogodišnja signalistička poruka 'svima kojih se to tiče'. Brojnost i visoki kvalitet radova potvrda su masovnosti i atraktivnosti Signalizma i zalog njegovog daljeg razvoja, kao jedinstvenog umetničkog glasa koji oplemenjuje ali i upozorava, odbacujući masovno servirane zašećerene, instant odgovore i slike Zapadne ljudske civilizacije.