Novi krvotok signalizma

Andrej Tišma


Velike i značajne avangardne umetničke pokrete 20. veka takvima su najviše činila njihova glasila, u kojima su osnivači i članovi iznosili svoje ideje, programe, manifeste. Avangardni umetnici su se po pravilu okupljali oko neke zajedničke ideje, sarađivali u praksi, sastajali se, ali suština njihovih htenja i dokumentacija akcija nalazili su se u magazinima, biltenima, časopisima ili novinama koje su izdavali. To je bio njihov vid komunikacije sa javnošću, koja ih inače, u realnom životu i okruženju nije naročito prihvatala. Periodične publikacije dadaista, futurista, nadrealista, zenitista, fluksusovaca... bile su „krvotok“ ovih pokreta i, gledano iz današnje perspektive, najpouzdanije i najmerodavnije svedočanstvo o njihovim aktivnostima, idejama i dostignućima.

Isti slučaj je i sa „Signalom“, glasilom međunarodnog umetničkog pokreta signalizma, čiji osnivač je ugledni srpski avangardni pesnik, vizuelni umetnik i teoretičar Miroljub Todorović. Genezu ovog avangardnog pokreta u književnosti i vizuelnim umetnostima možemo pratiti od kraja pedesetih godina kada njegov tvorac Todorović započinje lingvistička istraživanja i interpolacije termina i metoda egzaktnih nauka u poetski tekst u okviru svog poetskog programa koji tada formuliše kao Scijentizam. Već početkom šezdesetih nastaju njegove „Geometrijske pesme“, a 1965. objavljuje knjigu „Planeta“ sa egzaktno-vizuelnim pesmama. Taj datum može se uzeti kao početak formiranja signalizma kao pokreta oko koga se ubrzo okuplja grupa, uglavnom beogradskih, pesnika i likovnih stvaralaca koji žele, kao i Todorović, da govore univerzalnim jezikom vizuelnih znakova i prevaziđu jezičke i kulturne barijere koje dele svet. Kasnije signalizam nalazi saradnike i uporišta širom sveta i postaje jedan od retkih autentičnih pokreta potekao sa naših prostora relevantan za svetsku istoriju umetničke avangarde.

Svoj proboj u svetske okvire signalizam svakako najviše duguje internacionalnoj reviji za signalistička istraživanja „Signalu“ koji Todorović u Beogradu izdaje od 1970. Ovaj časopis postaje žiža okupljanja naših avangardnih umetnika, vizuelnih pesnika i konkretista, među kojima su Zoran Popović, Marina Abramović, Biljana Tomić, Bogdanka Poznanović, Slavko Matković, Neša Paripović, Vujica Rešin Tucić i drugih, a od samog početka objavljuje i radove istaknutih inostranih autora sličnih usmerenja kao što su Michele Perfetti, Clemente Padin, Sarenco, Adriano Spatola, Julien Blaine, Jiri Valoch, Eugenio Miccini. Od prvoga broja „Signal“ sa Todorovićem na čelu objavljuje manifeste signalizma, eseje o konkretnoj i vizuelnoj poeziji, kao i umetničke radove iz ove oblasti. Važna rubrika „Avangarda u svetu“ donosi iz broja u broj informacije o najnovijim knjigama, antologijama, izborima, periodici i izložbama širom sveta čije teme su istraživanja u oblasti umetnosti. U prvom periodu redovnog izlaženja „Signala“, od l970. do 1973, kada je objavljeno ukupno devet brojeva, uz Todorovića su se u redakciji časopisa nalazili i Vlada Stojiljković, Zoran Popović, Marina Abramović, i ova publikacija je u tom periodu bez sumnje imala krucijalnu ulogu u zbližavanju naših i svetskih tokova umetnosti. O tome svedoči i sjajan odjek koji je „Signal“ imao u svetu.

Nakon 1973, nažalost, nastaje dvadeset i dve godine duga pauza u izlaženju ovoga časopisa, uslovljena finansijskim uslovima, odnosno društvenom nebrigom za ovaj pokret i njegovo glasilo. Međutim, ideje signalizma i praksa njegovih aktera nisu se prekidali do današnjih dana. Šta više, pokret je obogaćen novim akterima i novim formama stvaralaštva koje su uzete u fokus. Beleške o akcijama koje su u periodu neizlaženja časopisa izveli Todorović i saradnici ostale su rasejane po brojnim katalozima, knjigama, dnevnim novinskim člancima i kritikama. Međutim u nedostatku „Signala“ sve to je ostalo prilično nesistematizovano. Godinama se osećala potreba za novom serijom ove internacionalne revije za signalistička istraživanja, čiji su stari primerci u svetu već uživali status istorijskog i bibliofilskog rariteta.

Iznenada, i na radost domaće i inostrane javnosti, kao Feniks iz pepela, pojavio se početkom 1996. novi, deseti broj „Signala“, po formatu i likovnoj opremi identičan sa ranijima. Uskoro su usledili dvobroji 11/12 i 13/14, a nedavno i trobroj 15/16/17. Nova serija „Signala“ svojim sadržajem odražava sav energetski i stvaralački naboj koji se tokom više od dve decenije nakupio u krugovima signalista. Ona registruje i nova kretanja u domenu signalizma, dajući akcenat na fenomene mail-arta, networka, performanse i umetničke akcije širom sveta. Posebnu vrednost i odliku nove serije čine brojni teorijski tekstovi koji na stručan i argumentovan način tumače i vrednuju dostignuća istorijske avangarde, neoavangarde, ali i alternativnih umetničkih pokreta današnjih dana. U svakom od pomenutih novih brojeva „Signala“ objavljeni su tekstovi, poetski i vizuelni radovi po pedesetak domaćih i stranih umetnika iz preko dvadeset zemalja, a obim časopisa se povećao na sedamdeset strana. Među saradnicima javljaju se poznati svetski teoretičari i umetnici, od kojih su neki sarađivali i ranije, a ima dosta i novih imena. Među njima nalazimo Dicka Higginsa, Pierre Restanya, Klausa Groha, John Helda, Richarda Kostelanetza, Boba Cobbinga, Miroslava Klivara, Pierre Garniera, Serge Segaya, Stephena Perkinsa, Ruud Janssena, Shozo Shimamotoa, Ruggera Maggia, a od domaćih Živana Živkovića, Dobricu Kamperelića, Andreja Tišmu, Nenada Bogdanovića, Popa D. Đurđeva.

Pojava nove serije „Signala“ svakako znači i novi zamah i novi krvotok za signalistički pokret, a sadržaj brojeva svedoči o tome da je signalizam svih ovih godina bio i te kako živ i plodonosan. Stizanje svezaka novoga „Signala“ na stare adrese, ali i na mnoge nove, pobudilo je u svetu ponovno veliko interesovanje za časopis kao i za sam pokret, tako da „lavinu“ novih priloga i saradnika tek treba očekivati. Tako i pokret signalizam stiče nove poklonike i obnavlja interesovanje međunarodnih stručnjaka za svoje delovanje.

Odlika novoizašlih brojeva, svakako kao odraz zrelosti redakcije „Signala“, ali i zrelosti samog signalističkog pokreta, jesu tematski blokovi posvećeni pojedinim umetničkim pojavama, ličnostima, delima ili obradi za istoriju dragocenih podataka. Tako u 10. broju imamo grupu tekstova koji tumače fenomen vizuelne poezije, i to od srednjeg veka do danas, u broju 11/12 objavljeni su brojni tekstovi o knjizi Živana Živkovića „Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa“, broj 13/14 donosi iscrpnu bibliografiju signalizma od 1965. do 1996. sa oko 1.200 bibliografskih jedinica. U trobroju 13/14/15 tematski blokovi posvećeni su životnom delu Živana Živkovića (1952-1996) i stvaralaštvu Andreja Tišme. Primetan je i veći broj vizuelnih priloga i prevedene poezije, tako da se novi brojevi „Signala“ čitaju sa pravim istraživačkim uzbuđenjem, zahvaljujući stalnim uređivačkim inovacijama. „Signal“ se po svojoj zreloj ali fleksibilnoj koncepciji, bogatom i stručnom sadržaju, kao i po vizuelnoj atraktivnosti i kvalitetu objavljenih umetničkih radova, svrstao u sam vrh naše periodike iz oblasti umetnosti, a kao možda jedini koji na studiozan način prati alternativna kretanja na domaćoj i svetskoj umetničkoj sceni. Pri tom treba naglasiti otvorenost „Signala“ za sve interesantne pojave u današnjoj umetnosti, pa i za Internet kao skorašnji fenomen, u koji se „Signal“ spremno uključio. Jer, ustvari, sva nova tehnološka sredstva elektronske i planetarne komunikacije samo su ostvarenje Todorovićevih scijentističko-poetskih vizija od pre trideset i više godina, kada se signalizam tek rađao.

(Objavljeno u Internacionalnoj reviji SIGNAL No. 18, 1998).