Razmišljanja o signalističkom romanu

Jozef J. Fekete


Zvonko Sarić subotički signalistički pesnik, prozni pisac i teoretičar, odlučio se za jednu neuobičajenu i nesvakidašnju jezičku avanturu, kada je pokušao da rezultate i obrte signalizma, neoavangardnog, transkulturnog, srpskog (sada već i međunarodnog) umetničkog pravca, pretoči u narativnu prozu. Radeći na stvara–nju takvog narativnog teksta, Sarić je za ovaj dekonstrukcionistički umetnički pokret uspeo otvoriti puteve ka do sada skoro netaknutim predelima prozne poetike. Signalistički umetnički pravac rečima je oduzeo njihovo značenje, dekonstrukcijom ih svodeći samo na nivo znaka na polju vizuelne poetike koja je premošćavala barijere nacionalnog jezika i tradicionalne poezije, kao i poezije istorijskih avangardi. Sa takvim rečima-generatorima koje u poetičkom okruženju proizvode i dobijaju sasvim novo značenje i sa znakovnim sistemima koji negiraju strukturu jezika, ispričati jednu permanentnu priču skoro je nemoguće.

Zvonko Sarić je vrlo dobro znao za gore rečeno i morao je biti popustljiv u korist tradicionalne prozne poetike, jer se narativni tekstovi ne mogu beskonačno opterećivati sa signalističkom dekompozicijom i dekonstrukcijom, jer tada glavni delovi teksta (body text) za čitaoca postaju neatraktivni i neće izazvati pažnju i povećano interesovanje. Znači, trebalo je konstruisati jednu fabulu koja nosi u sebi događanja i simbole, oformiti prostorno-vremensku strukturu, stvoriti permanentnu naraciju, a sve je to trebalo da stvori neku vrstu okvira u kojem se pisac može upustiti u opis toka svesti, i u kojem se mogu koristiti intermedijalni rezultati signalizma, a to je ujedno omogućilo i stvaranje određene dramske napetosti među upotrebljenim jezičkim nivoima retoričkih fraza. Narator romana naizgled kontinuirano, relativno homogeno priča fabulu koja objedinjuje prošlost, sadašnjost i budućnost, ali u tom jedinstvu odvajaju se poetizirani lirski glas, bujno barokno iskazivanje, metaforično oglašavanje, signalistički minimalizam, šatrovački govor, kao i vizuelni nivo komunikacije.

Tekst sadrži brojne orijentacione tačke nadnacionalnog, internacionalnog karaktera signalizma, ali fabula romana govori o potrazi za kulturnim identitetom bunjevačkih Hrvata, iz čega direktno proizilazi da pisac-narator traži sopstveni identitet koji se utvrđuje i koji se zasniva na postojanju kulturne baštine. Upotreba nacionalnog jezika u signalističkom romanu prema rezultatima Sarićevog eksperimenta i onih dosadašnjih (Miroljub Todorović u recenziji romana Hvatač duše kao predtekst spominje signalistička dela, dva romana Ilije Bakića: Prenatalni život i Novi Vavilon), u odnosu na poeziju je neophodna: sam tekst treba da stvori značenje, jer se ne može očekivati od čitaoca da on sam reši sve nivoe značenja.

Hvatač duše je zapravo roman o Subotici, a na osnovu ispričane fabule, ranije bi ovaj roman mogli uvrstiti u red naučno-fantastičnih ili utopijskih romana. Po mom osećanju, priča koja je projicirana u sajber-prostor grada i koja se događa u budućnosti sa refleksijama na sadašnjost, ali koja se proteže i u prošlost do osamnaestog veka, ipak je pokušaj, tačnije eksperiment, isprobavanja "nosivosti" samoga teksta. Junak koji kreće u avanturu pronalaženja i potvrđivanja sopstvenog identiteta i koji ujedno razotkriva psihopatologiju subotičkih bunjevačkih Hrvata, želi sebe definisati u jeziku, u pisanom tekstu, odnosno pričom sagraditi identitet i integritet koji posredstvom jezika i kroz tekst pronalazi u vezi sa svetom, ali ne sa aktuelnim svetom ili u projekciji budućeg, nego sa onim svetom koji proizilazi iz trojstva: realnost-virtualnost-halucinacija. Tako verno signalističkoj tvorbi teksta tehnološki i fenomenološki određen svet opisan je u romanu jezikom tehnologije i fenomenologije. U matici naracije romana pojavljuju se naučne, tehnološke i umetničke informacije, koje u novom tekstualnom okruženju dobijaju nov život i nedevalvirano funkcionišu. Slično je u tekst utkano i bezbroj imena pank i rok grupa, filmskih zvezda, heroja stripova, likova iz literature, naučnika, umetnika, savremenika i istorijskih ličnosti koji postaju elementi gradnje prozne priče.

U romanu leguru realnog i virtuelnog sveta čine tehničke sprave, računarski programi i preko njih upleten sajber-prostor koji služe kao pozadina tehnološke realnosti života, ali popularnost realnog smanjuje se iz dana u dan, jer realnost za naratora (i tvorca) romana postaje samo stvaranje teksta. Jedina hvataljka postaje sam tekst koji u slučaju ovog romana pulsira osetljivim drhtajima. Takav ritam generišu minimalističkim postupkom građene rečenice Zvonka Sarića koje prelaze u bogate barokne višesložne rečenice, nakon čega je skoro neminovno da govorimo o poeziji povodom ove proze. Junak priče zapravo živi u tekstualnom svetu sadašnjosti, budućnosti i prošlosti, ali pisac takvo stanje ne raščlanjuje u zasebne partije, nego monolog naratora pliva u bujici realnih, virtuelnih i halucinantnih iskustava, dok su u osnovni tekst ugrađeni spoljni elementi: fiktivni e-mejlovi, naučne studije, bujice reči, a vizuelne sekvence omogućuju čitaocu, osim saznanja o eksperimentalnom signalističkom romanu, dodatni nivo komunikacije.

Preveo s mađarskog: mgr. Szabó Zsombo

Fekete J. József. Prvi put objavljeno u Internacionalnoj reviji „Signal“ br. 28/29/30, 2004.