ZVUK U POEZIJI SIGNALIZMA

DRAGAN LATINČIĆ


Pedesete i šezdesete godine XX veka obeležio je opšti napredak u različitim naučnim oblastima ali bez očekivane društveno politička obnove.

Beograd i SFR Jugoslavija u to doba postaju prepoznatljivi na mapi sveta. Otvaranje prema svetu, brojne međunarodne konferencije, okupljanje nesvrstanih, ekspanzivna izgradnja, demografski rast i teritorijalno proširenje gradova, opšta su mesta ovog perioda.

Kultura i umetnost, kao pokretačke snage društva, i u ovom periodu, predstavljale su prethodnicu. Pojava roka, hipi pokreta, lansiranje filmske zvezde kao seks simbola i seksualna revolucija, nesumnjivo, su načinili preokret u načinu mišljenja i ponašanja, kako pojedinca, tako i društvene zajednice. Odraz ovih zbivanja snažno se osećao u Beogradu, glavnom gradu SFRJ, ali i u drugim gradovima bivše Jugoslavije. Beograd je u tom periodu bio domaćin prestižnim svetskim festivalima, brojnim umetnicima iz sveta, među kojima i najvećim imenima svoga vremena .

U takvim društveno političkim okolnostima u Beogradu nastaje nov stvaralački pokret signalizam Miroljuba Todorovića kao neotuđivi deo srpske kulture. Osnovi signalizma, filozofija i ideja prisutni su u svim vrstama Todorovićevog dela: u poeziji, u prozi, u crtežu, u manifestaciji.

Kod neoavangardnih umetnika interesovanje za zvuk, kao bitan faktor stvaralaštva, prirodni i elektronski, javlja se još od ranih šezdesetih godina.

Zvučnu poeziju – fonete iz zbirke Stepenište – Miroljub Todorović je sedamdesetih godina izvodio na književnim večerima u Beogradu. Na ovaj način približio ju je gestualnoj poeziji ali i široj publici, što je ranije činio sa plakat-pesmom.

Zvuk u stvaralaštvu Miroljuba Todorovića je imaginaran, nečujan, skriven, iščekivan, u nagoveštaju, u igri, u smehu od humora do ironije. Javlja se kao slovo – glas ili kao slika, ali, nesumnjivo, sveprisutan je.

Zvuk je bitan i samom autoru, a ne samo čitaocu ili gledaocu njegovog stvaralaštva. U jednoj od poruka signalizma, u knjizi Haos i kosmos (1994), Todorović zvuk (ili svetlost) podiže na pijedestal beskonačno očekivane poruke u beskonačnom samovanju.


OSLUŠKIVAČI KOSMOSA


U SIGNALU JE IZVOR, ZAČETAK BIĆA, PRVA GLASNICA
POSTOJANjA I SVESTI OSVAJAČKOG SVEMIRA, ZNAK
ŽIVOTA. JEDVA VIDLjIV TREPTAJ U NEUHVATLjIVOJ
TAMI, POMAMI PROSTORA I VREMENA.
OSLUŠKIVAČI KOSMOSA NA TRAGU SU SIGNALA.
ON JE NEGDE NA BESKRAJNOM PUTU KAO ZVUK , ILI
SVETLOST, KAO SAŽETA PORUKA, SMISAO KOJI TREBA
DEŠIFROVATI U DRUGAČIJEM BIĆU, U
USPLAHIRENOM UMU.


Zvuk klasične pesničke forme

Doživljaj zvuka, ritam i glasovni efekat, autor postiže u klasičnoj pesmi Čarotanke. U ovoj četvorostrofnoj pesmi sa prepletenim brojem stihova (4 3 4 3), kao u narodnoj bajalici, aliteracijom (slovne grupe č, r, n, t, l, j) postiže sugetivnost tajne, magijske radnje. Stihovima bez navedene slovne grupe ističe poruku, ideju, opis stanja, približava je ideji bajanja . Stihovi

dok poganica lije lije
i
u tmuši grozi u mrklini

asociraju na mesto i vreme bajanja. To je obično blizina vode i smiraj dana što, ujedno, i nagoveštava prolaznost svega, pa i dejstva zlih duhova.


ČAROTANKE

ČARAJU ČARAJU ČINI ČARNE
ČARALICE I ČAROTANKE
ČARAJU ČINI ČINI ČARAJU
ČAROPOJKE I ČAROBAJKE

ČARALOM ČARAJU ČARALICE
I GLASOM ČARAJU ČAROVITIM
SVE ČAROBNIJE ČARKE VARKE
ČARAJU ČARAJU ČAROTANKE

ČARALOM ČARAJU ČINI ČARNE
DOK POGANICA LIJE LIJE
PRED ČARDACIMA CRNIM ČARAJU
NAJČAROVITIJE ČAROLIJE

U TMUŠI GROZI U MRKLINI
ČARAJU ČAROTANKE ČINI


Zvuk u signalističkim vizuelnim, zvučnim i konkretnim pesmama

Kao i u klasičnoj pesničkoj formi, i u ovim vrstama pesama, autor doživljaj zvuka postiže aliteracijom, ređe asonancom. U vizuelnoj i konkretnoj pesmi zvuku se pridružuje i slika konkretne stvari ili pojma u formiranju doživljaja. U nekim pesmama operiše celom ili razbijenom reči (Hladno, Ljubiti), pridodajući joj sve noviji i drugačiji značaj, a u nekim, kao u pesmi Zvono, jednim slovom – glasom (Z), različite pojavnosti i intenziteta gradi i sliku, dočarava konkretni doživljaj konkretne stvari.





































Zvuk u foničkim pesmama

Zvuk u foničkim pesmama je u doživljaju slike detinjeg glasa u oblačiću. Sliku prati pesničko uputstvo (pesma) čije je osnovno objašnjenje u spontanoj kreaciji – svakako, čitaocu i gledaocu – višeznačnoj. Detinje a i i su višeznačni u smislu, od svesti o samom glasu - slovu do istraživačkog traženja neprestanim dodavanjem ili pitanjima i a /šta posle/. Stoga i zvuk u samom oblačiću dobija u ritmu i intenzitetu.


Dve foničke poeme, Dubrovnik 1978.


NA NjEGOVIM USNAMA
SANjANO OTKROVENjE
RAZLOM IZMEĐU SVESNOG
I NESVESNOG
POLIJEZIČNOST BIĆA

KLjUČEVI SU TO
ZA ULAZAK
U ONIRIČKI SVET
ZAČARANE KRUGOVE GOVORA
I SVET SPONTANE KREACIJE





















Zvuk u gestualnoj poeziji

Doživljaj zvuka u gestualnim pesmama i poemama je, uglavnom, dominirajući. On se pojavljuje kao zvuk same akcije. Zvuk akcije, za koji, nažalost, nije sačuvan snimak, odašilje se u etar (↑). Takve su poeme: Metafizička poema sa vetrom, vodom, vazduhom i kompjuterskom karticom i Gordijev čvor. U ovim poemama zvuku akcije koja nosi poruku – bacanje kompjuterskih kartica i odvezivanje kompjuterskih traka, background čine glasovi grada – Beograda, reka, vetar, vetar kroz kalemegdanske zidine prošlosti, vetar sa vrha gradskog oblakodera, a sve u cilju postizanja kompletnog doživljaja.

Druge gestualne pesme su, takođe, slika iščekivanja ili osluškivanja očekujućeg zvuka iz etra (↓) (Sazvežđa osluškuj) ili nečujno, sluteće, tajnovito šaputanje (↓) (U cara Trojana kozje uši ).

Autor u ovim pesmama koristi zamrznut određeni trenutak akcije u određenom okruženju, ponekad slova, poruke i objašnjenja.

U pesmi Sazvežđa osluškuj, kompletna slika sa svim detaljima dopunjava doživljaj. To je slika žene koja leži na raspuknutoj morskoj steni sa glavom u položaju profila na desno, otvorenih očiju i sa početnim slovima abecede u podnožju fotografije. Slika muškarca koji, takođe, leži na raspuknutoj steni, je en face, zatvorenih očiju, razapetog s blagim nagibom i slike čoveka i stene na levo, sa zadnjim slovima abecede na desnoj vertikali fotografije, koja su i postavljena vertikalno . Ideja da ništa u kosmičkoj režiji nije isto, i u ovoj poemi upućuje na različitost u načinu iščekivanja i, svakako, na različitost u prijemu iščekivanog zvuka.


Sazvežđa osluškuj, Dubrovnik 1974.

ONIRIČKE SLIKE
BAJKOVITIH PREDELA
IZVOR I UVIR REČI
LUTAJUĆEG PISMA

TELO U PROSTORU
ZNAK
NE ZABORAV BITKA
UOČENI TRAGOVI
TEK NAĐENOG SMISLA

ONAJ ŠTO SEBE OTKRIVA
JASNO SVETLI
IZ ŽITKE POMRČINE SNOVA





















U pesmi U cara Trojana kozje uši radnja teče (priprema i kopanje rupe) u iščekivanju ključne scene – scene zvuka - šaputanja, koji je, ujedno, i kulminacija i katarza.

U cara Trojana kozje uši, Bijeljina 1979.

IZMISLIO SI ZNAK
TRAKTATE O SAMOGOVORU
PRED VRATIMA PESME
ŽEĐ GRAMATOLOGIJE

FASCINACIJA POKRETIMA
UPUĆENOST
NA VANJEZIČKU ZBILjU
IZ TAMNILA TEK IZRECIVOG
NEOČEKIVANA ZNAČENjA



















Poput «ključne ličnosti» XX veka – kompjutera – koji postaje realizator i inspirator stvaralaca, signalistička poezija, slika i gest, postaju inspirator kompozitora. Kako je govorio francuski kompozitor Žerar Grize, da se više ne komponuje notama nego zvukovima, a da se zvukovi remifikuju na svoje delove, signalistička muzika bila bi bazirana na oslobođenom zvuku, neartikulisanom izboru muzičkih elemenata i njihovom korišćenju u stvaranju kompozicije znakova.