„Algol“ – ključna knjiga signalizma

Michele Perfetti

U globalnom pregledu novih poetskih traganja koja traju već dvadesetak godina, jasno se ocrtava karakteristična pesnička fizionomija Jugoslovena Miroljuba Todorovića. Ovde se pozivam – i prilika je da to naglasim – na takva istraživanja koja idu s one strane linearnosti stiha, od konkretne poezije švajcarsko-brazilskog izgleda do vizivne italijanske poezije tehnološkog tipa, preko svih specifičnih varijanata verbo-ikonološke forme, koja se danas, naročito u Italiji, neodređeno naziva „nova veština pisanja“ („nuova scrittura“). U okviru ovoga, rekoh, Jugosloven Miroljub Todorović svojim radom obuhvata više ili manje rigorozno sve etape, do prodora u savremeni poetski čin telepoezije, naširoko poznate pod imenom mejl-art. Van svega toga, Todorović od početka svog stvaranja, koje se manifestovalo u Beogradu negde sredinom šezdesetih godina, važi za najaktivnijeg stvaraoca, ne samo u nacionalnim okvirima, već i u internacionalnim, postavši pokretač manifestacija, izložbi, časopisa visokog zamaha na planu širenja nove poezije na svim nivoima, stvarajući tako od Beograda, grada u kome živi i radi, diskusioni centar, jedan od najkvalifikovanijih u svetu, zajedno sa svojim uglednim sunarodnicima kao što su: Oskar Davičo, Biljana Tomić, Bogdanka Poznanović, Franci Zagoričnik, Marina Abramović i drugi, isto tako poznati u Italiji, u Evropi i šire.

Miroljub Todorović se ranije kroz svoje delo zalagao za jedan specifičan znakovni jezik koji bi trebalo da postane jedini način komunikacije, bilo da se radi o reči kao grafičko-figuralnom elementu, vizivnoj zamisli, slici ili nečem drugom. U takvim kritičkim i poetskim dimenzijama on postepeno izgrađuje novi oblik vizuelne poezije koji naziva signalističkim. To znači, pak, da je na početku Todorović stvarao signalističku poeziju u globalnim i konvergentnim okvirima, te su dve sveske „Signala“, časopisa koji je on osnovao i uređivao, utrle put ka plodnoj žetvi (spajanja i prenošenja) skoro svakog novog iskustva što je dotad kružilo (kroz pojedine publikacije krajem šezdesetih godina): od poslednjeg iskustva starog dadaiste Raula Hausmana do primera italijanske vizivne poezije, uključujući ovde, takođe, i neka dela o kojima je već bilo reči. Koristeći se stranicama publikacija iz ovog perioda, Todorović je sistematski razradio svoju signalističku poetiku, prihvatajući polifunkcionalne pojmove. Tada je i specifikovao svoje metode i klasifikaciju. Takva optika, koja označava, uopšte, najveći deo iskustva u internacionalnom smislu, kao što su: spacijalistička (prostorna) poezija, permutaciona, sintetička, tehnološka, itd, usaglašava ih da se ne bi skamenile u jednom položaju i zatvorile u estetskoj produkciji, pokreće ih na raznim nivoima, omogućavajući ovom pesniku da u svom delu isproba različite kombinacije. Sve ovo treba istaći, ne kao nešto opšte i bezlično, već naprotiv kao jedan lični stil, istančan, individualan, karakterističan.

Polazeći od toga, Todorovićeva metodologija se uvek odvijala veoma preciznom teorijskom linijom, preko koje je s jednim pesničkim stvaralaštvom nesumnjivo fenomenološke prodornosti, jugoslovenska avangardna poezija imala autentičnog protagonistu, što ju je predstavljao na najvećem broju smotri novih literarnih istraživanja u čitavom svetu.

Poetski govor Miroljuba Todorovića veoma je bogat, budući da nije sveden samo na laboratorijska ispitivanja, vredna isključivo u sebi i za sebe, već sadrži i neka specifična značenja iz odnosa čovek-društvo, kao politička tvorevina, poetsko-politička. S ovog stanovišta Todorovićev pesnički znak je antropološki znak, znak otvoren prema različitim nivoima tumačenja, znak koji implicira, u svakom slučaju, aktivno i aktivirajuće čitanje. Ovakva znakovna fizionomija kvaliteta je dosta bogata u svim operativnim domenima ovoga umetnika, koji je dopro i do najsavremenijih primena mejl-arta, kao i u njegovim signalnim markama, koje prolaze kroz prethodno iskustvo u kome se manifestuje određeni znak koji ostavlja Todorović kao lično obeležje, kao specifični trag, skoro kao alternativni – „proizvodni znak“.

Pošto je objavio i izlagao svoje radove u raznim prilikama, antologijama, plaketama, zbirkama, itd, Miroljub Todorović je organski kondenzovao svoja pesnička istraživanja u jednoj izvanrednoj monografskoj knjizi čiji je naslov Algol, gde su uključeni specifični radovi nastali u periodu od 1967. do 1971. godine. (Izdavač je Rad, Beograd, 1980).

Algol pokazuje najznačajnije trenutke u eksperimentalnoj poeziji ovog pesnika, nudeći svoje stranice za bogata i prodorna tumačenja. To je ključna knjiga koja nam omogućuje da svestranije i dublje upoznamo signalizam i istraživački rad Miroljuba Todorovića.

Ferara, jula 1980.

Preveo s italijanskog M. B. Šijaković

Objavljeno u „Književnim novinama“, broj 641, februar 1982. i u knjizi „Signalizam u svetu“, Beograd, 1984.