Novi život signalizma

Dušan Vidaković


(Vreme signalizma / The Times of Signalism, Društvo umetnika signalista, Beograd, 2006.)

Tokom prethodne dekade signalisti su uobičajili da, bar jednom godišnje, posredstvom specijalizovanih almanaha, često štampanih i kao separat uglednih srpskih periodikuma, ponude profil kreativnog stanja svog stvaralačkog pokreta, opipaju mu puls. Nedavno se tako pojavila možda i najambicioznija publikacija te vrste Vreme signalizma, prethodno, na izmaku 2005. godine, objavljena uz nikad bolji niški književni časopis Gradina. Na 220 stranica, ovde je pedesetak autora, na izvanredno ubedljiv i uzbudljiv način, demonstriralo vitalnost ideje sa kojom se pesnik Miroljub Todorović posvećeno nosi već, bezmalo, pola stoleća. Razume se, čitav projekat je, kako mu i dolikuje, opremljen beleškama o svim zastupljenim stvaraocima, kao i podrobnim bibliografskim podacima o novim izdanjima, odnosno novostima iz legata signalizma u Beogradu, Nišu i Novom Sadu kao i Signalističkog dokumentacionog centra koji danas broji već više od tri hiljade jedinica.

Nakon proloških Todorovićevih autopoetičkih misli, nastalih u periodu između 1975. i 2003. godine, ovu publikaciju suštinski otvara akribično dokumentovan pregled istog autora o prelomnom uticaju signalizma na Marinu Abramović. Kao što je poznato, ova danas planetarno slavna performerka jednu od bitnijih raskrsnica u svojoj karijeri je imala prilikom susreta sa signalizmom, krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina 20. veka, u fazi kada je još slikala oblake i glomazne ženske figure. O tom herojskom dobu, sa puno emocija, svedoči i grafičar i multimedijalni umetnik Zoran Popović, pored Spasoja Vlajića, jedan od prvih koji je svojevremeno stao iza Todorovićeve doktrine.

Na ove, noseće, priloge izvanredno se nadovezuje možda i najseriozniji domet Vremena signalizma, inteligentna rasprava Ilije Bakića o mogućim pravcima menjanja pokreta u, netom načetoj, eri suprematije elektronskih komunikacija. Uostalom, autentična misija signalizma i jeste bilo orkestriranje umetnosti, sa jedne, i modernih naučnih metoda, sa drugačije/iste strane. A da revolucionisanju individualizovane kreativnosti sa pozicija prirodnih nauka i dalje, ima mesta, potvrda su par eseja člana redakcije Književnih novina i pionira netvork strategija u domaćoj literaturi, Milivoja Anđelkovića. Njegovi uvidi o novim prostorima interaktivnosti koje otkriva pisanje na struju i priče iz digitalne civilizacije Andreja Tišme, krunisani su očaravajućom svežinom koju u opservacije unosi podgorički veteran, akademik Žarko Đurović ili mr Dušan Stojković, osvetljavajući signalizam iz novih uglova kao govor žudnje. Za signalizmu svojstven polemički ton ovog puta su se pobrinuli provereni majstori polemike Dobrica Kamperelić i Jaroslav Supek.

Teorijsku ravan Vremena signalizma potpunom čini natpisivanje beogradskog pisca i slikara Slobodana Škerovića sa urednikom neoavangardne američke revije Xtant Džimom Leftvičem, kojeg je i preveo na srpski. I, inače, sjajnom lanjskom zbirkom stihova Indigo, uz još par, ovde publikovanih, radova, Škerović se superiorno preporučuje kao signalista koji, sa lakoćom i elegancijom, lucidnim opservacijama, uspeva da proširi nadležnosti pokreta kojem pripada. Njegov angažman u 2005. godini me navodi na jednu, možda i jeretičku, pomisao da bi pored svih koje već egzistiraju, mogla postojati, recimo, i nagrada za najznačajnije domete u oblasti signalizma tokom 12 meseci, ako ne već i za životno delo.

Konačno, vratimo se samom sadržaju, The Times of Signalism, posredstvom niza kritičkih prikaza, prati tekuću književnu i likovnu produkciju, među kojima se izdvaja istraživanje novosadskog istoričara umetnosti Save Stepanova o delu Andreja Tišme, jednog od najprovokativnijih neoavangardista ovog dela Evrope. Privlačno je i bogatstvo signalističkih ideja primenjenih u poeziji (Ilija Bakić, Dobrivoje Jevtić, Robert G. Tili) i prozi (Dragan Mandić, Bogislav Marković, Zdravko Krstanović, Dušan Stojković), no, kao po pravilu, najoriginalniji dometi su dosegnuti u vizuelnim pesmama koje su uverljivo legitimisale i internacionalni renome pokreta. Ovom prilikom srpskoj publici su se, pored ostalih, predstavili i poznati multimedijalista Fernando Agijar, prva dama italijanske akcione poezije Karla Bertola, tvorac spacijalizma Pjer Garnije, dok su nemački autoriteti Klaus Groh i Klaus Peter Denker poznati i manje verziranim pristalicama inovativnog u pisanju/vizualizovanju. Tu su i nezaobilazni osnivač Masarikove akademije, Čeh Miroslav Klivar, odnosno galerije Milan Art Center, Ruđero Mađi, pa onda moskovski poliglota Vili R. Meljnikov, mejl-artista Keiči Nakamura iz Tokija, kao i stari znanci Klemente Padin, pokretač revije Ovum 10 iz Montevidea, i italijanski bard eksperimenata Mikele Perfeti. Iz zaostavštine Rusa Henriha Sapgira prezentovani su njegovi stvarizmi, a briljantan, desetogodišnji mejl-art/e/fakt Atomska bomba su, u dve/četiri ruke, izložili domaćin Todorović i Šozo Šimamoto koji je, sredinom prošlog veka, inaugurisao prvu japansku neoavangardnu grupu Gutai. Uz navedenu elitu pravoj aromi su doprineli i urednik vašingtonske izdavačke kuće Anabasis, Tom Tejlor i Šigeru, netvorker iz Tokija.

Vreme signalizma, almanah za dugo i odano čitanje, kao preporučujući adut signalizma upućuje na sposobnost njegovog tvorca, Miroljuba Todorovića, da svojom hipnotičkom pozitivnom energijom obeleži i privuče veliki broj novih i vrednih imena. Upravo ta njegova, od sujete oslobođena otvorenost za inspirativne tendencije, čak i kada mogu poći u pravcu revalorizacije nekih signalističkih načela, doprinosi da ova samosvojna stvaralačka avantura srpske kulture deluje bodro, podsticajno i nakon tolikih mena i gužve svakovrsnih izama unakrst civilizacije. U tom kontekstu nemoguće je ne apostrofirati i neke od mladih lavova koji su na najtačniji način protumačili Todorovićevu poruku, a to su, pre svih, Zvonka Gazivoda, Viktor Radonjić, Oliver Milijić ili Splićanin Franko Bušić. kada njihov očaravajući talenat pridodamo akademskom autoritetu, u posmatranom izdanju, nakratko odsutnih sveznadara signalizma dr Milosava Šutića i dr Milivoja Pavlovića, jasno je da Miroljuba Todorovića nisu slučajno svojevremeno podržali doajeni domaćeg nadrealizma Dušan Matić, Oskar Davičo i, više od svih, Ljubiša Jocić.

Ili, da se poslužim rečnikom s početka ovog zapisa, opipavanje pulsa je uspelo. Apsolutno. Signalizam je itekako živ. Čak i življi nego ikad. Što će, dalje, reći da je vreme signalizma svako, pa čak i ovo, takozvano naše za koje smo, u klimaksu nihilizma, sigurni da ne ume pripadati nikome.

(Objavljeno u časopisu SAVREMENIK br. 146-147-148, 2007 i u almanahu DEMON SIGNALIZMA, Beograd, 2007)