Matteo D’Ambrosio
Za M. H.
I
Signalistička poetika, koja je brižljivo razrađena od strane Miroljuba Todorovića poslednjih dvadeset godina, čini jednu posebnu sintezu onih teorija koje su u istom periodu, sa specifičnim metodološkim, analitičkim i hermeneutičkim konotacijama – naročito doprinele – paralelno sa tekstualnom produkcijom koja ih je pratila – razvoju savremenih avangardnih estetičkih istraživanja.
Manifesti pokreta nam dozvoljavaju da verifikujemo uprkos neobičnog spleta neprestanih određenja, dopuna, upotpunjenja – veliku sposobnost – koja postoji već od istorijske avangarde i nadživljuje i ovu u sadašnjem trenutku – da se nanovo formulišu pretpostavke, programi, položaji, na osnovu strasnih napetosti, saznatljivih i sugestivnih, koje idu ukorak sa deskriptivnim i analitičkim disciplinama jezika komunikacija.
Mada je, uglavnom, delovao u oblasti literature i vizivne umetnosti, pokret je istovremeno uticao, i to snažno, na jugoslovensku estetičku kulturu, na tradicionalnu definiciju umetničkih dela i na stvaranje jednog interlingvističkog ključa. Skoro uvek signalistička tekstualna produkcija ostvaruje procese utemeljivanja smisla koji se oslanjaju na razne lingvističke sisteme.
Signalizam (definisan od strane Miroljuba Todorovića kao „avangardni stvaralački pokret“) začeo je i proširio u Jugoslaviji – preko svojih javnih manifestacija i izdavačke delatnosti (knjiga, časopisa, kataloga) – poetsko-vizuelna istraživanja, koja su otpočela negde u drugoj polovini pedesetih godina (inicijatori su bili brazilski konkretni pesnici iz grupe Noigandres), stvarajući, zacelo, jednu od najživljih oblasti internacionalne umetničke panorame.
II
Signalistička poezija se dosta menjala što se vidi u „scijentističkoj“ fazi pokreta čije su odlike: 1) svođenje reči na znak; 2) upotreba simboličkih sistema komunikacije svojstvenih metodama egzaktnih nauka.
Za Todorovića je signalistička poezija u užem smislu te reči, određena prihvatanjem slova i belog prostora stranice kao osnovnih elemenata dvodimenzionalnog sadržaja; njoj se dodaje još i computer poetry, gde su utvrđeni različiti oblici moguće saradnje umetnik – računar; kombinacije lingvističkih elemenata ostvarene su kroz jednu simbiozu čoveka i mašine, a ispoljavaju se u vidu specifičnih tekstualnih rešenja.
Naučni kriteriji i metode nalaze se u osnovi matematičke poezije (aleatorna ili stohastička, statistička, permutaciona, kombinaciona ili varijaciona); ne nedostaje i tehnika kolaža tehnološke poezije. Pojmljivija govorima iz semiotičke oblasti društvene komunikacije je signalistička, kinetička i fonetska poezija, gde „znak, gest, pokret, svetlosni efekti, zvuci, predmeti, bojene površine“ (kao što stoji u manifestu) učestvuju u multimedijalnoj semiozi performansa, „skup verbo-voko-vizuelnih elemenata u procesu“ (manifest Signalistička gestualna poezija, 1971), tako da je moguće preciznije definisati ovaj rod.
Signalistička poezija je u neprestanoj ekspanziji. U okviru nje su na sasvim suprotnim pozicijama lingvistička poezija, koju čine verbalni izrazi, i interlingvističke poezije (kao što su vizuelna, sonorna, kinetička, kompjuterska, gestualna), dakle ono što Todorović definiše (u Visual Poetry in Yugoslavia, 1975) – kao semiološka poezija.
Posebno lingvističko ustrojstvo pojedinih umetnosti odgovara kompleksnim zahtevima signalističkog izraza i komunikacije, čak i one zasad udaljenije među njima (teatar, grafika, muzika) stvaraju kodekse i tehniku kompozicije prema inter-estetičkom manifestacijama signalista. Osim stranica i knjiga, eksperimentalna poezija bira nove medije i prilagođava se zidnim manifestima, gramofonskoj ploči, magnetofonskoj traci itd...
Ova nova poezija (koju bismo najsrećnije definisali kao „totalna poezija“) na isti način traga za novim čitaocem, sposobnim da stvaralački prihvati njene zakone opažanja, raspoznavanja i shvatanja u operacijama gradnje i kompletiranja teksta. Interlingvistički tekst će jednom dovoljno pažljivom i aktivnom čitaocu (primaocu) omogućiti da načini izbor između raznovrsnih polisemičkih struktura, njihove uslove „otvaranja“ na relaciji niza elemenata, da otkrije neobičnu potku estetičkih vrednosti. Signalistički manifesti, onako kako su izlazili, predviđaju da prošire ova razmišljanja na generalnu definiciju umetnosti, pošto ostvare jedan poseban „way of thinking“:
„Ono što izlazi u svet, zapravo, što se uklapa u sliku vidljivog sveta činjenica i stvari (dosad su to bili predmeti umetnosti, odnosno umetnost oblikovana u bilo kojem materijalu), sada je samo dokument, uputstvo, projekat, jezički, vizuelni, zvučni, ili taktilni opis procesa umetnikovog mišljenja“.[1]
Ovde se signalizam približava konceptualnoj umetnosti.
Za Todorovića, kao i za veći deo stvaralaca poetika pokreta srodnih signalizmu, samo semiotika (shvaćena kao interpretativna disciplina) poseduje analitičke instrumente neophodne za pravo shvatanje ovih pojava.
III
Vera u jednu moguću, alternativnu upotrebu (pod znakom kritičkog, ali ne i potpunog preobražaja) novih medija i tehničko-naučnog mišljenja što garantuju razvoj i progres post-modernog društva (elektronska i planetarna civilizacija) sadržana je i u signalističkoj poetici. Ovim svojim aspektom ona se približava estetičkim, semiotičkim i tehnološkim teorijama Maksa Benzea, koji je dao nov izuzetno važan doprinos internacionalnom konkretizmu, pretpostavkama i osnovi italijanske tehnološke poezije početkom šezdesetih godina, kao i ne tako davnim tendencijama sonorne poezije, koja u poslednjoj deceniji posvećuje sve veću pažnju proizvodnji i širenju zvuka.
Stavljanje medija nove tehnologije u službu umetnosti omogućilo je, između ostalog, da se shvate u jednom neprekidnom toku eksperimentalne karakteristike svih radikalnih tendencija i estetičkih istraživanja našeg stoleća. Njihov zadatak je u tom smislu sistematsko rešavanje uvek nove ekspresivne taktike, svesno određivanje, neponovljivost jednog drugačijeg senzibiliteta u prvom redu izraženog kroz stalnu ekspanziju govora, zakona i lingvističkih strategija. Toj radikalno novoj funkciji umetnosti odgovara iščezavanje privilegija koje su dosad uživale pojedine klase i zatvorena elita.
Ove pozicije signalizma kasnije će biti još više zaoštrene u manifestu Komunikacija – biće – mišljenje (1973), koji se razlikuje od prethodnih manifesta naglašeno utopističkim tonom:
„Signalističko biće je buduće biće. Biće permanentne i uvek nanovo osvajane budućnosti; one iste koja ga čeka na međašima plave planete, ili one već vidljive na kružnim putanjama Sunčevog sistema, ili one još uvek sanjane u tamnim dubinama zastrašujuće galaksije... Signalističko mišljenje otvara puteve novocivilizacijskom, vizuelnom i total-komunikativnom biću. Biću igre i znaka, planetarne svesti, duboko intuitivnih i visoko intelektualnih moći. To je moć informativne i osvajačke komunikacije koja zrači višesmislenošću svoga po/kretanja k istinama i stvarima ne samo datim već i obeleženim znakom našeg teškog i strpljivog, tragalačkog iskustva.“
IV
Tražeći od savremene poezije da preuzme ulogu univerzalnog govora (jer to zahteva sadašnje stanje naglih promena jezičkih i drugih komunikativnih modela) i stavljajući je istovremeno iznad svih ostalih umetnosti, pa čak i iznad društvene komunikacije, Todorović misli da poezija više ne može da se zasniva samo na zakonima vizije čiji su osnovni elementi komunikativna brzina i simbolička gustoća.
Vizuelna poezija, kao što je rečeno, jeste jedna od najznačajnijih oblasti signalističkih istraživanja; Todorović smatra da je naša jezička perspektiva progresivno iščezavanje lingvističkog sistema gutenbergovske verbalnosti i desemantizacija teksta; izvesno, komunikativni sistemi, u zapadnom društvu, predvideli su nadvladavanje logocentrizma, oduzimajući verbalnosti dosad neosporni centralni položaj.
I u Jugoslaviji, isto tako kao i u ostalim književnostima naroda Evrope i sveta, moguće je raspoznati prethodnike savremenih, poetsko-vizuelnih istraživanja; ali oni, kao što je to slučaj i sa Miroljubom Todorovićem, nisu mnogo omiljeni zbog specifičnosti svoga rada i originalnih stvaralačkih metoda, što ih čini aparatnom pojavom u jednoj tradicionalnoj kulturi, te njihova dela, uglavnom, ostaju u senci, bez kritičke valorizacije.
Harvard Univ., 16. oktobar 1980.
S italijanskog preveo M. B. Šijaković
Objavljeno u knjizi Signalizam u svetu, Beograd, 1984.
[1] Manifest Komunikacija – biće mišljenje (1973).
No comments:
Post a Comment